آموزش نظم و مسئولیت‌پذیری به کودکان؛ گاهی ده ها بار باید به فرزندانمان یادآوری کنیم که اسباب بازی هایت را بعد از بازی جمع کن یا تکالیفت را انجام بده و این بی نظمی و عدم مسئولیت پذیری کودکان ما را به مرز کلافگی و عصبانیت کشانده است.
عدم آموزش نظم و مسئولیت پذیری به کودکان در سال‌های اولیه، علاوه بر اینکه منجر به خانه ای آشفته می شود بلکه پایه های مهمی ار استقلال، مدیریت زمان و اعتماد به نفس را در آنان سست خواهد کرد. عدم توجه به آموزش نظم و مسئولیت‌پذیری به کودکان در طولانی مدت عواقبی بدتر از یک بی نظمی در اتاق را به همراه دارد. در این مقاله ما راهکارهای عملی و ثابت شده ای را برای آموزش نظم به کودکان بیان خواهیم کرد که به جای اجبار، با مشارکت کودک همراه باشد. با خواندن این راهنما شما روش های برای نهادینه کردن این مهارت به شیوه ای مثبت و ماندگار در فرزندانتان دارید.
۱: درک مفهوم نظم و مسئولیت‌پذیری در سنین مختلف
نظم، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که هر کودک برای رشد شخصیتی و موفقیت در زندگی به آن نیاز دارد. نظم به معنای توانایی مدیریت زمان، اولویت‌بندی وظایف و رعایت قوانین و ساختارها است. کودکان منظم نه تنها بهتر یاد می‌گیرند، بلکه اعتماد به نفس بیشتری دارند و می‌توانند روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار کنند.
نظم مجموعه‌ای از عادات روزمره است. درک اینکه کودک در هر سنی چه انتظاری از او می‌رود، اولین گام است.
۱.۱: نظم در خردسالی (۲ تا ۵ سال): سادگی و تکرار
کودکان در این سن با محیط اطراف خودچیزهای زیادی را یاد می‌گیرند. در این دوره نظم باید ملموس و آشکار باشد.
* ابتدا زمان های مشخصی را برنامه ریزی کنید: زمان مشخص برای خواب، غذا و بازی. تکرار این روتین‌ها، به مغز کودک کمک می‌کند تا ساختارها را بیاموزد.
* قانون «هر چیز در جای خود» داشته باشید: آموزش جای مشخص برای اسباب‌بازی‌ها. از قانون «یک دقیقه جمع‌آوری» استفاده کنید: قبل از آوردن اسباب‌بازی جدید، باید اسباب‌بازی قبلی در جای خود قرار گیرد.
۱.۲: مسئولیت‌پذیری در سنین دبستان (۶ تا ۱۰ سال): مشارکت فعال
در این سن، کودکان توانایی درک عواقب کارهایشان را دارند.
* به کودکان در سن 6 تا 10 سالگی تکالیف خانگی ساده واگذار کنید: کارهای سبک خانه مانند چیدن سفره، آب دادن گیاهان یا مرتب کردن تختخواب خود به عنوان «وظیفه» نه «کمک»؛ به صورتی که کودک یاد بگیرد که او هم در قبال بعضی از کارها مسئولیت دارد.
* برای کارهای اشتباه کودک پیامدهای منطقی در نظر بگیرید: اگر کودک لباس‌های کثیفش را در سبد لباس نیندازد، لباس مورد علاقه‌اش شسته نخواهد شد. این پیامد باید مستقیم و منطقی باشد. در اینجا درک خواهد کرد بی انضباطی گاهی تاوان دارد.
بخش ۲: ابزارهای عملی برای نهادینه کردن نظم و مسئولیت
مهارت‌ها از طریق تمرین و تشویق ایجاد می‌شوند. ابزارهای زیر به شما کمک می‌کنند تا فرآیند آموزش را مثبت نگه دارید.
۲.۱: استفاده از سیستم‌های بصری تشویق
* کودکان بصری هستند؛آنها باید مدل پیشرفت خود را در کارها ببینند مثلا با استفاده از نمودار یا جدول میزان پیشرفتشان را نشانشان دهیم.
* محدوده مسئولیت آنها را مشخص کنید: یک جدول هفتگی داشته باشید که در آن خانه‌هایی وجود دارد و وظایف هفتگی در آن مشخص است. پس از انجام هر کار، خود کودک می‌تواند یک برچسب یا استیکر در جدول بچسباند. این کار به او حس مالکیت و دستاورد را می دهد.
* واجب نیست همیشه تکرار کنید که او چه کاری را باید انجام دهد: به جای تکرار یک جمله که مثلا «برو اتاقت رو مرتب کن»، به سادگی بگویید: «ببین، اتاقت مرتب کن و برچسب آن را بگیر!» و به جدول اشاره کنید.
۲.۲: تبدیل کارها به بازیهای گروهی
زمانی که وظایف حالت اجباری پیدا می‌کنند، مقاومت افزایش می‌یابد.
* به جای گفتن می توانید مسابقه مرتب‌سازی برگزار کنید: جمع‌آوری اسباب‌بازی‌ها را به یک مسابقه زمانی تبدیل کنید. مثلا (چه کسی می‌تواند در ۶۰ ثانیه لگوها را در جعبه بگذارد؟).
* زمان بگیرید: زمان بگیرید برای کارهایی مثل مسواک زدن یا مرتب کردن اسباب بازیهای ریخته شده. با این کار به کودک با مفهوم «مدیریت زمان» آشنا می شود و کودکان چون این کار را دوست دارند از تکرار جملات که حالت دستوری دارد جلوگیری می شود.
بخش ۳: نقش والدین: مدل‌سازی و ارتباط موثر
آنچه کودکان انجام می دهند الگوبرداری از رفتار والدین به عنوان الگوهای اصلی زندگی خود است.
۳.۱: نظم در رفتار والدین
کودک باید ببیند که والدین خود نیز به نظم اهمیت می‌دهند.
* والدین باید به قول‌های خود پایبند باشند: اگر به کودک قول دادید حتما به آن عمل کنید مثلا اگر قول دادید که در ساعت مشخصی با او بازی می‌کنید، به آن عمل کنید. شکستن قول توسط والدین، مفهوم تعهد و مسئولیت‌پذیری را در ذهن کودک تضعیف می‌کند.
* در برنامه ریزی های روزانه که انجام می دهید شفافیت داشته باشید: اگر برنامه‌ای که قبلا ریخته اید بنا بر دلایلی تغییر کرد، با دلایل منطقی آن را توضیح دهید. این کار به کودک می‌آموزد که انعطاف‌پذیری بخشی از نظم است.
۳.۲: تشویق کلامی موثر به جای پاداش مادی
* روی نتیجه نهایی کارها و فعالیت کودکان متمرکز نشوید؛ بلکه روی تلاشی که کودک برای آن کار انجام داده است تمرکز کنید.
* رفتارهای کودک را توصیف کنید تا متوجه کارهای خوب خود شود: به جای گفتن «آفرین پسر خوب»، بگویید: «من دیدم که چقدر تلاش کردی تا همه کتاب‌هایت را سر جای خود بگذاری. این نشانه مسئولیت‌پذیری بزرگ توست.» این کار رفتار مورد نظر را تقویت می‌کند.
* از اینکه روی اشتباهات کودکان تمرکز کنید و دائما از آنها انتقاد کنید دوری کنید: اگر روی اشتباهات کودکان تمرکز کنید انگیزه انها را کاهش خواهید داد. اگر کودک کاری را فراموش کرد، به جای سرزنش، با آرامش یادآوری کنید و مجدداً او را به مسیر تشویق کنید.
نتیجه‌گیری: پرورش شهروندان آینده
آموزش نظم به کودکان و تقویت مسئولیت‌پذیری را نمی توان در یک شب به کودک آموزش داد بلکه باید در طولانی مدت و باصبر و حوصله و استفاده از الگو برداری مثبت و استفاده از ابزارهای بصری و تشویق کلامی موثر، کودک را تربیت کرد. در این صورت است که شما می توانید پایه‌های شخصیتی مستحکمی را برای فرزندی با اعتماد به نفس و موفق در آینده بسازید.. به یاد داشته باشید، هر اسباب‌بازی که کودک جمع می‌کند، در واقع یک قدم کوچک به سوی استقلال بزرگ‌تر است.
نویسنده و ویرایشگر: رقیه زارع
